|
“Društvo koje se represijama branilo od svojih najboljih filmova
beše osuđeno da prođe onako kako su ti filmovi predviđali”.
(Bogdan Tirnanić)
Knjiga Bogdana Tirnanića koja je pred nama,
početak svog nastajanja duguje feljtonu o paralelnoj istoriji
jugoslovenske kinematografije koji je autor svojevremeno
objavljivao u NIN-u; naravno, u to vreme nije se moglo sve
objaviti, pa se Tirnanić ovom rukopisu neprestano vraćao
dopisujući i publikujući poglavlja koja nedostaju. Baveći se
filmovima, koji su na ovaj ili onaj način došli pod udar cenzure,
Tirnanić se usredsredio na one primere u kojima je i sam
“učestvovao u polemičkoj odbrani ugožene stvaralačke slobode
njihovih autora”. I autor priznaje da nije reč o pouzdanoj
paralelnoj istoriji domaćeg filma, već o nekolicini primera koji
su mu bili bliži od ostalih. No, bez
obzira na to reč je o vrlo dragocenoj knjizi koja ne govori samo o
tome sa kakvim se sve iskušenjima susretao srpski i jugoslovenski
film, već je i svojevrsno svedočanstvo promena kroz koje je
prolazilo naše celokupno društvo. |
Bogdan Tirnanić Tirke |
Čak
i danas, neki od aktera imaju aktivno učešće u kreiranju javnog
mnjenja, pa se s pravom može konstatovati da je ova knjiga mnogo
više od kvalitetne filmske publicistike.
U jedanaest poglavlja sa epilogom, Tirnanić se pozabavio, osim
karakterističnim i svima poznatim primerima “paralelne istorije”
domaćeg filma kao što su npr. “WR Misterije organizma”, “Rani
radovi”, “Zaseda” ili “Plastični Isus”, i nekim manje poznatim,
ali zato ne manje ilustrativnim primerima bespoštedne borbe protiv
slobode autorskog izražavanja – “Ciguli miguli”, Branka
Marjanovića snimljen je u Hrvatskoj 1952, a prikazan tek 1977.
godine. Za filmske istoričare ili tek ljubitelje filma, izneseno
je mnoštvo značajnih podataka o nastanku pojedinih afera, sa
posebnim implikacijama koje se odnose na rad partijskih organa i
drugih društveno-političkih organizacija u našem nekadašnjem
samoupravnom socijalističkom društvu. Objašnjena je i geneza
sintagme “crni talas” koju su mnogi kasnije automatski i
nekritički preuzeli, koristeći je za lapidarni opis prilika u
domaćem filmu. Tirnanić ni u jednom slučaju nije zaboravio da
pojedine filmske slučajeve stavi u društveni kontekst, bez čega
nema potpunog razumevanja događaja koji su usledili neposredno
pre, ili neposredno posle prikazivanja (ili zabrane) pojedinih
filmova.
Ali, Tirnanić ne bi bio to što jeste, da pored novinarskog, nije
sledio i svoj kritičarski refleks (nekada su njegove kritike bile
veoma referentne), pa se neka poglavlja mogu iščitavati i na nivou
filmske estetike, jer se autor (u vreme nastanka filmova, a ne - a
posteriori) izjašnjavao o filmovima koji se nisu uklapali u
dominantne modele ne samo u vreme “crnog talasa”. Posebno
indikativno, u tom smislu, jeste poglavlje - Idejna kritika
spolovila, koje se bavi filmom “Kvar”, Miše Radivojevića iz 1979,
ali s tim u vezi i nekim prethodnim filmovima koje su potpisali
pioniri kinematografije druge Jugoslavije, Branko Bauer i Voja
Nanović.
Likovna oprema spoljnih i unutrašnjih korica knjige urađena s
merom (i sa nezaobilaznim Tirketom koji je u “Ranim radovima” i
neposredno učestvovao) i dvadesetak kvalitenih fotografija,
zaokružuju vizuelni utisak o ovoj knjizi koja je prosto
nezaobilazna za sve one koji se na ozbiljan način bave našim
filmom.
|
