|
U
kratkom, ali intenzivnom razdoblju najaktivnijeg bavljenja filmom
od 1925-1941, Kosta Novaković je uspeo da od člana „Kluba
filmofila” postane reditelj i scenarista igranih i dokumentarnih
filmova, odnosno žurnala, vlasnik filmskog preduzeća sa studijom i
laboratorijom, producent i distributer filmova, vlasnik ili
zakupac nekoliko beogradskih bioskopa, ukratko, jedan od
najaktivnijih entuzijasta i filmskih pregalaca na tlu Kraljevine
Jugoslavije.
Kosta Novaković je rođen 3.VI 1895. u Čačku. Po završetku Prvog
svetskog rata u Zagrebu je studirao farmaciju, a potom u Beogradu
otvorio sopstvenu drogeriju, ali ljubav prema filmu bila je jača
od osnovne profesije. Tako je već u „ludim dvadesetim” Novaković
potpisao dva igrana filma, „Kralj čarlstona” iz 1927., danas
izgubljenu komičnu dvočinku, po uzoru na burleske Maka Seneta, o
doživljajima smešnog starijeg gospodina okruženog lepim kupačicama
na jednoj od beogradskih plaža, i jedan od prvih pokušaja
stvaranja ozbiljne socijalne drame kod nas, dugometražnu „Grešnicu
bez greha” iz 1930. sa Sonjom Stanisavljević, Viktorom Starčićem i
Žankom Stokić u glavnim ulogama. |
Prvi srpski filmski industrijalac, Kosta Novaković |
Diletantski „Kralj čarlstona” nije prošao kod publike, ali je
„Grešnica bez greha” sa gotovo dokumentarističkom atmosferom
moralno ukaljanog Beograda, i svojom patrijarhalnom porukom
postigla zapažen uspeh i kod kritike i kod ljubitelja filma. Dokaz
neprolaznog kvaliteta ovog ostvarenja je njegov odličan prijem na
Festivalu nemog filma u Saćileu, na kome je Jugoslovenska kinoteka
prikazala novu kopiju izrađenu u Narodnom filmskom arhivu u Pragu.
Uz ove, Kosta Novaković je imao još nekoliko iz raznoraznih,
najčešće finansijskih razloga, neuspešnih pokušaja snimanja
igranih filmova, kao što je na primer istorijska drama „Stanoje
Glavaš“.
No ipak, najveći deo Novakovićevog filmskog rada činili su
dokumentarni filmovi i žurnali, koje je proizvodio u okviru
sopstvenog preduzeća “Novaković film”. Od “Žurnala br. 1” iz 1926.
pa do filma ”Igra kolo naokolo” iz 1940. Novaković je snimio više
desetina žurnalskih storija, kao i tuce sopstvenih dokumentarnih i
naručenih filmova.
Zahvaljujući delimično sačuvanom Novakovićevom opusu u
Jugoslovenskoj kinoteci, mi danas znamo kako je izgledao Beograda
dvadesetih i tridesetih, njegove umetničke i sportske
manifestacije, politički i vojni skupovi, slave i proslave,
venčanja i sahrane, moda i zabave, boemska Skadarlija sa
neizbežnim Čiča Ilijom i Žankom Stokić. Preživeo je za nova
pokoljenja i veličanstveni filmski dokument “Svečana poseta Nj.V.
Kralja i Kraljice Crnoj Gori i Dalmaciji”, jedan od najboljih
dokumentarnih filmova snimljenih tokom prvih deset godina
kinematografije Kraljevine SHS.
|
Kosta Novaković, reditelj i produecent filma "Grešnica bez greha"
|
|
Iako je, sa pojavom tona i zbog nedostatka subvencionisanja od
strane države, Novaković tokom tridesetih smanjio rad na filmu, do
danas je preživela (na žalost samo u gruboj montaži) i njegova
“labudova pesma” “Proslava 550. godišnjice Kosovske bitke”. Ovaj
ambiciozno zamišljeni film, iz juna 1939. bio je sastavljen od tri
celine: a) Kosovska bitka; b) Doba robovanja pod Turcima;
Najvažniji momenti iz naše nacionalne borbe u slici; c) Ceremonija
same proslave na Kosovo polju. I danas su nezaboravne slike parade
srpske vojske i četnika tog davnog leta za koje se nadamo da će se
opet ponoviti.
Kosta Novaković je Drugi svetski rat preživeo povučeno,
zahvaljujući predratnim sredstvima od bioskopa, da bi se odmah po
oslobođenju Beograda u oktobru 1944. uključio u stvaranje “nove
kinematografije”, kao predavač predmeta “praktične vežbe” na prvom
kursu za filmske snimatelje, od novembra 1944. do marta 1945.
Svoja poslednja snimanja Novaković je obavljao za “Foto filmski
zavod” medicinske velike škole u Beogradu. Na žalost film koji je
za Zavod snimao na pruži Brčko-Banovići 1946. izgleda da je
nepovratno izgubljen.
Kosta Novaković je, usamljen i zaboravljen, preminuo 1953. godine,
ali ga je bogato delo nadživelo.
|
|
*Autor
ovog teksta je upravnik
Arhiva jugoslovenske kinoteke
od 2001 godine. |
Aleksandar
Saša Erdeljanović
kinarhiv@eunet.yu |
|
